Unutkanlık ile başlayan hastalık, hastanın kişilik değişikliği yaşamasıyla ilerlemekte, sözel ve motor becerilerini kaybetmesine sebep olmakta ve hastalık ilerledikçe hastayı günlük ihtiyaçlarını karşılayamaz ve bu sebeple de bakıma muhtaç hâle getirdiği bilinmektedir.

Alzheimer’da üç tip evre bulunmaktadır.

• Hafif şiddetteki alzheimer; işte ve ev dışında bağımsızlık bozulmaya başlar, 
• Orta şiddetteki alzheimer; ev yaşamı ve kendine bakımda sorunlar başlar, sosyal ilişkilerinde denetim gerektirir, 
• Ağır şiddetli alzheimer; hasta ciddi bellek kaybıyla birlikte hastanın tümüyle bağımlı olduğu bir durum hâline gelir.

Alzheimer hastasının bakımında temel hedefler neler olmalı;

Hastanın fonksiyonelliğinin korunması, engelinin azaltılması, stabilitenin sürdürülebilmesi için çevre ve ilişkilerin düzenlenmesi, hastalık nedeniyle oluşan kayıpların kompanse edilmesi, hastanın bireyselliğini koruyacak ve yaşam kalitesini sürdürecek terapötik ortamın sağlanmasıdır.

Alzheimer Hastalığında Görülen Yaygın Davranışlar ve Nedenleri

Hasta bireylere yakın olan kişiler bakım verenler olduğu için, Alzheimer hastalarında görülen davranışsal değişiklikler ilk olarak bakım vericileri zorlar. Ortaya çıkan davranışsal değişiklikler çoğunlukla korkutucudur ve davranışların yönetimi bakım verenleri zorlayıcı niteliktedir. Bakım veren hasta yakınları, davranışsal sorunlarla kendileri baş etmeye çalışırken her türlü çözüm yolunu denemektedirler.

Davranışsal Sorunları Tanılama

1. Hastanızın davranışlarını incelemek: 

• Davranış nedir?
• Zararlı mıdır?
• Davranışı tetikleyen bir şey oldu mu? 
• Davranıştan hemen sonra ne oldu? 
• Bireyin ağrısına neden olan bir şey olabilir mi? 
• Bu davranış, ilaç ya da başka hastalıklarıyla ilgili olabilir mi? 
  • Emin olabilmek için hekimle görüşülmelidir.

2. Potansiyel çözümleri keşfetmek:

• Hastanın gereksinimleri karşılandı mı?
• Çevre düzeni kişiyi rahatlatabilir mi? 
• Hastanın rahatlığı için çevre uyarlanabilir mi? 
• Tepki ya da yaklaşım nasıl değiştirilir? 

3. Farklı tepkiler denemek:

• Yeni tepki hastaya yardımcı oldu mu? 
• Diğer potansiyel nedenler ve çözümlerin araştırılması gerekiyor mu? 
• Eğer gerekiyorsa, farklı olarak neler yapıla bilinir? 

Peki Alzheimer hastasında davranışsal sorunlar ve bunun için çözüm önerileri neler olmalı?

1. Agresif Davranışlar

Agresif davranışlar; sözel (bağırma) veya fiziksel (vurmak) olabilir. Öfke, korku, hayal kırıklığı gibi bir nedenden kaynaklanabileceği gibi nedeni belli olmadan da aniden ortaya çıkabilir. Neden kaynaklandığını anlamaya çalışmak son derece önemlidir. Agresif davranış karşısında neler yapılabilir?

• Davranışın nedeninin ağrıdan kaynaklanmadığından emin olunmalıdır. Ağrı, agresif davranışlara neden olabilir. 
• Davranışın nedeni acil olarak belirlenmelidir. Davranıştan hemen önce davranışı tetikleyebilecek neler olduğu değerlendirilmelidir. Agresif davranış, bireyin gereksinimlerinden ya da istediği bir şeyi elde edememesinden kaynaklanıyorsa gereksinimlerini karşılamak yardımcı olacaktır.
• Duygulara odaklanılmalıdır. Sözcüklerin ya da davranışların arkasındaki duygular belirlenmelidir. Örneğin, kapının kilitli olması hasta güvenliğini sağlayabilir fakat hasta bireyde hayal kırıklığına neden olarak agresif davranışları meydana getirebilir. 
• Pozitif ve güven verici olunmalıdır. 
• Hasta bireye sakin bir şekilde, karşısından yaklaşarak yardımda bulunulmalıdır. Hasta birey kendisini koruma ve savunma duygusuna kapılmamalıdır. 
• Dikkat dağınıklığını en aza indirilmelidir. Hastanın çevresi incelenmeli ve benzer durumlardan kaçınmak için çevresi düzenlenmelidir. 
• Rahatlatıcı bir etkinlik denenmelidir. Kişiyi rahatlatmak için müzik, masaj veya egzersiz kullanıla bilinir. 
• Başka aktivitelere odaklanması sağlanmalı, eğer agresif davranış devam ederse farklı bir aktivite denenmelidir. 
• Sakin ve yavaş ve bir şekilde konuşulmalıdır. Sakin bir ses tonu kullanarak, kişiyi rahatlatmaya çalışılmalıdır. 
• Hasta birey güvenli bir çevredeyse, ortamdan uzaklaşıp bakım vericinin kendine biraz zaman ayırması sağlanmalıdır

1. Ajitasyon veya Anksiyete

Hasta bireyler genellikle tepkilerini bağırarak, kontrolsüz ve inatçı davranarak gösterir. Bakım verenler için ajitasyonun sözel ya da fiziksel belirtileri korkutucu olabilir. Hasta bireyin çevresi incelenerek ajitasyon veya anksiyetenin hangi saatte gerçekleştiği, o anda neyin meydana geldiğinin ve ağrı, açlık, uyku haline neden olan potansiyel kaynakların değerlendirilmesi sebebi öğrenmeye yardımcı olacaktır. 

Neler yapılabilir?

• Hastanın ajitasyon veya anksiyetesini neyin yarattığı öğrenilmelidir. 
• Güven verilmelidir. Sakinleştirici cümleler kullanılmalı ve hastaya onun yanında olunduğu belirtilmelidir.
• Hasta aktivitelere dahil edilmelidir. Sanat, müzik ya da diğer etkinliklerle, kişiyi anksiyeteden uzaklaştırarak rahatlaması için teşvik edilmelidir
• Ortam değiştirilmelidir. Çevredeki fazla uyaranlar azaltılmalıdır. Televizyonun gürültüsü, evdeki dağınıklık veya dikkat dağıtan şeyler uzaklaştırılmalıdır. 
• Hastayı sorumlu davranışından uzaklaştırmak için enerjisini boşaltma yolu bulunmalıdır. Hasta birey yapabileceği bir şey arıyor olabilir. Dikkat dağıtan etkinliklere yönlendirilmelidir. Yürüyüşe çıkartılabilir. 
• Ortamda aydınlatma kullanılmalıdır. Geceleri ortaya çıkan huzursuzluğu azaltmak için ev içinde aydınlatma kullanılmalı ve pencereden veya aynalardan parlayan ışıklar engellenmelidir. 

1. Konfüzyon/Karıştırma

Alzheimer hastalığı olan bir kişi tanıdığı insanları, yerleri tanımayabilir. İlişkilerini unutabilir, aile üyelerini diğer isimlerle çağırabilir veya evin nerede olduğunu hatırlamayabilir. Kalem, çatal gibi nesneleri de unutabilir. Bakım verenler için bu zor bir durumdur. 

Neler yapılabilir?

• Sakin olunmalıdır. Bakım verenler için hasta bireyin kendisini tanımıyor olması acı vericidir. 
• Kısa açıklamalarla yanıt verilmeli, uzun yanıtlar yerine basit açıklamalarda bulunulmalıdır. 
• Fotoğraflar ve diğer anımsatıcılar gösterilmelidir. Önemli ilişkileri ve yerleri anımsatmada fotoğraf ya da bireyi düşündürecek öğeler kullanılmalıdır.
• Hasta bireyin önceden tahmin edebileceği bir rutin oluşturulmalıdır (Örn. yemek ve yatma zamanı). 
• Hasta bireyin kendi giysilerini giymesine ve eşyalarını elinde tutmasına izin verilmelidir. 
• Yer değiştirmeden kaçınılmalıdır. Ev ortamında hasta bireyi yönlendirecek renkli, şekilli büyük yazılı etiketler kullanılmalıdır (Dolap, masa vb.). 
• Zamana yönlendirmek için takvimler, saatler, etiketler ve gazeteler kullanılmalıdır
• Hasta bireyin söyledikleri hastaya kızar gibi düzeltilmemeli, hastaya bu şekilde açıklama yapılmamalıdır.
• Olaylar kişiselleştirilmemelidir. Alzheimer hastalığı unutkanlığa neden olur, hasta bireye gösterilecek destek ve anlayış takdir edilecektir.

1. Şüphecilik

Bellek kaybı veya karışıklık hasta bireylerin çevresindeki kişilere şüphe duymasına neden olabilir hatta başkalarını hırsızlık veya diğer uygunsuz davranışlar ile suçlayabilir. Bazen gördüklerini ve duyduklarını da yanlış yorumlayabilir. 

Neler yapılabilir? 

• Hasta bireyi rahatsız eden şeyler dinlenmeli ve anlayışlı olma çalışılmalıdır. Güven vererek hissettikleri anlamaya çalışılmalı ve bakım verildiği belirtilmelidir. • Tartışılmamalı veya ikna etmeye çalışılmamalıdır. Hasta bireyin düşüncesini ifade etmesine izin verilmeli ve görüşleri kabul edilmelidir. 
• Basit yanıtlar verilmelidir. Düşünceler basit olarak paylaşılmalıdır. Uzun açıklamalardan kaçınılmalıdır. 
• Şüphe duyabileceği olaylarda örneğin, yüksek ses olduğunda, “Havada uçan bir uçak var.” şeklinde açıklamalarda bulunulmalıdır. 
• Ortam olabildiğince az değiştirilmeli, eğer değiştirilmesi gerekiyorsa, eski ortamdan tanıdık nesneler kullanılmalıdır. 

1. İstifleme

Hasta bireyler çoğunlukla eşyalarının kaybolduğunu, çalınacağını düşünerek korku duymakta ve eşyalarını güvende tutmak için eşyaları istiflemeye başlarlar. 

Neler yapılabilir?

• Hasta bireyin eşyalarını nereye koyduğuna dikkat edilmeli ve eşyalar kaybolduğunda ilk oraya bakılmalıdır.
• Hasta bireyi meşgul tutabilecek aktivitelerde bulunması için cesaretlendirilmelidir. Örneğin, çekmece düzeltme gibi.
• Ortamı, evi tanıyamama istiflemeye neden olabilir. Bu nedenle ortamı tanıyabilmesi için anımsatıcılar koyulmalıdır

6. Yineleme/Yinelenen Davranışlar

Alzheimer hastalığı olan bir kişi bazı şeyleri unuttuğu için bir sözcüğü, soruyu yineleyebilir. Bu eylemler bakım verenleri rahatsız edebilir ayrıca bakım verenler içinde stres kaynağı olabilir. 

Neler yapılabilir?

• Yineleyen davranışın nedeni belirlenmeli ve sebeplen durumun üzerine odaklanılmalıdır.
• Hastanın duygusuna yoğunluk verilmelidir. Kişinin yaptıklarına tepki vermek yerine, nasıl hissettiğine dikkat edilmelidir.
• Hastanın yaptığı eylem veya davranış bir etkinliğe dönüştürüle bilinir. Hasta birey elini masanın üzerine sürtüyorsa, bir bez verilip ve toz alma konusunda yardım istenebilir
• Sakin, sabırlı ve kararlı olunmalıdır. Hasta birey sakin bir ses tonuyla ve yumuşak bir dokunuşla rahatlatılmalıdır. Açıklama yapmanın işe yaramadığı durumlarda dikkati dağıtıla bilinir. Yürüyüş, sevdiği bir şeyi yaptırmak gibi aktiviteler yararlı olabilir. 
• Tek cümleyle yanıt verilmelidir. Birkaç kere tekrarlamak gerekse bile, kişinin sorduğu soruyu ilk defa duyuyormuş gibi yanıt verilmelidir. Notlar yazmak ya da önemli olan yerlere notlar asmak yardımcı olabilir.
• Hasta bireyin bir etkinlikle uğraşması sağlanmalıdır. Sıkılabilir ve dikkatini dağıtmaya gereksinim duyabilir. Hasta yürüyüşe çıkarıla bilinir ya da bulmaca çözdürerek meşgul edilebilinir. 
• Notlar, saat, takvim veya fotoğraf gibi birey için anlamlı olan anımsatıcılar ve bellek yardımcıları kullana bilinir

7. Amaçsızca Dolaşma ve Kaybolma

Alzheimer’ı bir kişinin amaçsızca dolaşması hatta kaybolması yaygın bir durumdur ve hastalığın herhangi bir aşamasında gerçekleşebilir. Evinde olsa bile evine gitmeyi deneyebilir ya da bir rutini (okul, iş) yine yapmaya çalışabilir. Hastalık ilerledikçe hasta bireyler gözetime gereksinim duyacaktır. Hasta bireyin yalnız kalması onun güvenliği için uygun değildir. 

Neler yapılabilir?

• Aktivite yapmaya teşvik edilmelidir. Hasta bireyin aktif olması, endişe ve huzursuzluğunu azaltarak amaçsız dolaşma, kaçma davranışlarını da engellemede yardımcı olabilir.
• Hasta yemek yapmak, çamaşır yıkamak veya akşam yemeği hazırlamak gibi faaliyetlere dahil edilmelidir. Hastanın evden çıkma ilgisini çekiyorsa, eşlik ederek yürüyüş veya güvenli bir bahçede açık hava etkinlikleri gerçekleştirilmelidir. Evin güvenliği sağlanmalıdır. 
• Dış kapılara sürgü veya kilit takılmalıdır ve potansiyel olarak tehlikeli bölgelere erişim sınırlanmalıdır. 
• Başkaları hasta hakkında bilgilendirilmelidir. Hasta bireyin Alzheimer hastalığına sahip olduğunu ve amaçsızca dolaşmasının ya da kaçma potansiyelinin bulunduğunu ve bunun nasıl gerçekleşebileceği aileye, arkadaşlara ve komşularına anlatılmalıdır.
• Bireyin hastalığı olduğunu belirten nesneler bulundurulmalıdır (İsimlik, sevgi izi vb.)

Alzheimer Hastalığında Egzersizin Önemi Nedir?

Hastanın kendini günlük yaşam aktivitelerinden çekmesi, duygu durum değişiklikleri, iştahsızlık ve yaşam kalitesinin düşüşü ile depresyonunda tetiklenmesiyle kas iskelet sisteminde hızlı problemlerin görülmesine hatta hastanın evresinin ilerleyerek bağımsız hayatını idame ettirememesine sebep olmaktadır (Stechmiller, 2003; Akça,2014).  Literatürde alzheimer hastaları için yapılan egzersiz çalışmaları gösteriyor ki; farmakolojik tedavi yöntemlerinden biri olan egzersiz tedavisi dışında yapılan hiçbir tedavi yöntemi hastanın kas kuvvetinde artışa sebep olmamaktadır. Bu yüzden tüm geriatrik bireyler ve alzheimer hastalarında egzersiz tedavisinin önemi büyüktür Almanya’da Heidelberg Üniversitesinde Alzheimer hastalarına uygulanan 3 aylık çalışmada, maximum 8 kişilik gruplar oluşturularak haftada 2 kez ve 120 dakikalık; yürüme, denge ve basit matematik problemlerinden oluşan bir eğitim uygulanmıştır. Uygulanan bu eğitime ek olarak yoğun fiziksel güç ve fonksiyonel eğitim dahil edilmiştir. Araştırma sonucunda hastaların motor fonksiyonlarında ve bilişsel performanslarında olumlu ve anlamlı değişimler gözlenmiştir

Sonuç olarak; hastalığı tanımak, evrelerini bilmek, oluşabilecek davranış problemlerini tanılayabilmek ve uygun çözümler bulmak iyi bit takip ve eğitimle çok daha kolay olacaktır.

Uzman Hemşire Ebru Şahin